در میان همه‌ی جشن‌ها و روزهای که در میان جوامع بشری برقرار مانده و از دوران کهن تاکنون اعتبار و جایگاه خود را حفظ کردهاست، نوروز در ردیف مهم‌ترین‌های آن است. به لحاظ تاریخی ریشه‌ی نوروز به «اساطیر» بر می‌گردد و زمان پیدایش آن مشخص نیست، علاوه بر فراز و فرودهای مختلف تاریخی و تحولات فرهنگی و اجتماعی، فرهنگ نوروزی ماندگار و پابرجا باقی مانده است.
دلیل بقای نوروز را میتوان با توجه به ویژگی‌های چون برخواسته از دل طبیعت، پاسداشت از طبع بشری، احترام به نوگرایی، ارجگذاری به کانون گرم خانواده، تقویت و تکریم روابط میان فرهنگی و اجتماعی، دمیدن روح نشاط و تولید انگیزه برای همنوایی و همدلی به همنوعان دانست. با نوای نوروز گُلها شکوفه نموده و با نوای بلبل و بازشدن آغوش گُل طبیعت سرسبز و معطر میشود.
داستان نوروز به گُل و بلبل ختم نمیشود؛ بلکه نوروز فرصت دوباره زیستن، امید داشتن، آرزو نمودن و دورهم جمعشدن در ساعت تحویل سال و لحظهای بین یک پایان و یک آغاز یا «حلول سال نو» لحظهای شور و هیجان نو و آغازین دیگر است.
نوروز در میان دولت ـ ملت‌های افغانستان، ایران، تاجیکستان و میلیونها انسان دیگر که در سراسر جهان به فرهنگ و ارزشهای نوروزی وابستگی و تعلق دارند، تکریم و میشود.
سازمان ملل متحد با توجه به اهمیت و ارجگذاری به تنوع فرهنگی در سال 1388 ه.ش با تصویب قطعنامه‌ای نوروز را به‌عنوان «روز بینالمللی نوروز و فرهنگ صلح» به رسمیت شناخت. بعد از آن سران کشورهای حوزه‌ی نوروز، برای نخستین بار در سال 1389 ه.ش از روز بینالمللی نوروز به عنوان «آیین باستانی» جشن گرفتند و از آن پس هر ساله در یک از کشورهای عضو نوروز به امید تحقق صلح پایدار و تحکیم عدالت از این روز مهم تجلیل میشود.
ایرانی‌‌ها و برخی کشورهای دیگر حوزه نوروز با محوریت سفره هفتسین، با امید و آرزوهای تازه، نوروز را جشن میگیرند و در هنگام چیدن سفره هفتسین و با گذاشتن هر سین امید در دل داشته و آرزوی را تصویرسازی میکنند. خوب است که هفتسین کوتاه توضیح داده شود.
1ـ «سیب»: نماد سلامتی، زیبایی و عشق؛
2ـ «سنجد»: نشانه‌ی عشق و محبت و همچنین نماد پایداری و ثبات در زندگی؛
3ـ «سیر»: نماد سلامتی و دوری از بیماریها؛
4ـ «سمارق»: نماد صبر و شکیبایی و به ویژه در برابر مشکلات و سختیها؛
5ـ «سبزه»: نشانه‌ی تولد، رشد و طبیعت است و معمولاً سبزه از گندم یا عدس رشد داده میشود؛
6ـ «سمنو»: نماد قدرت و شجاعت و همچنان نماد شرینی زندگی؛
7ـ «سرکه»: نماد تنوع و تغییرات و در برخی موارد نماد تجربه و پختگی است.
علاوه برآن هفت مورد، آن‌ها معمولاً قرآن کریم، آینه، شمع، تخممرغ رنگی، گل و ماهی را نیز در کنار سفره هفتسین قرار میدهند و هر کدام آن‌ها نمادهایی اند که نوروز را رویاییتر و امیدبخشتر و کامل می‌کند.
مردم افغانستان در کنار چینش سفره‌ی هفتسین، دید و بازدید از دوستان و خویشاوندان، پخت و‌پز غذاهای خاص محلی، اجرای رقص و شنیدن موسیقی، برگزاری مراسم جهنده‌بالا و اشتراک در جشن گُل سرخ به پیشواز نوروز می‌روند. باید اضافه کنم که همچنان‌که نوروز از تازگی و آغاز و تحول در طبیعت و زندگی حرف می‌زند، در کشور من مکتب و دانشگاه و کشاورزی نیز با نوروز همگام آغاز میشود. زنگ مکتب در نوروز به‌صدا می‌آید، دانشگاه در سال نو شروع میشود، و جشن دهقان با هزاران امید و آرزو، در دومین روز سال نو برگزار میشود.
جهنده بالا؛ نماد نوروز افغانستان
نوروز در افغانستان، علاوه بر جنبه‌های تاریخی و فرهنگی، با آیین‌های خاصی همراه است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «جهنده بالا» است. این مراسم به‌ویژه در شهرهای مزار شریف، کابل، غزنی و بامیان برگزار میشود و طی آن، پرچمی منسوب به حضرت علی، امام اول شیعیان در زیارتگاه‌های مهم برافراشته میشود. از جمله مکان‌های شاخص برگزاری این آیین میتوان به زیارت کارته سخی در کابل و روضه شریف در مزارشریف اشاره کرد.
این مراسم از دیرباز به‌عنوان آغازی برای جشن نوروز شناخته شده است. مردم از مناطق مختلف کشور در این رویداد گرد هم می‌آیند تا ضمن شرکت در این آیین، فرارسیدن سال جدید و به‌خصوص نوروز را جشن بگیرند. برافراشتن پرچم در این مراسم، به باور مردم، نمادی از امید و برکت برای سال نو است و چگونگی بالا رفتن آن می‌تواند نشانه‌ای از فال نیک یا بد برای سال پیش‌رو تلقی شود.
علاوه بر جنبه‌های مذهبی، جهنده بالا یک مراسم فرهنگی و اجتماعی مهم در افغانستان است. این آیین، مردم را از نقاط مختلف گرد هم می‌آورد و به فرصتی برای تعامل و همبستگی اجتماعی تبدیل میشود. برای بسیاری از افغان‌ها، حضور در این مراسم فراتر از یک رویداد مذهبی است و به بخشی از هویت جمعی و تاریخی آن‌ها تبدیل شده است. به باور بخشی از مردم افغانستان اگر در مراسم جهنده بالا-، پرچم‌های که در مزار شریف، کارته سخی کابل، سیدمیرهاشم و میر سیدعلی یخسوز و بندامیر هستند، به‌راحتی توسط مردم بالا گردید- سال پیش‌رو، سال خوب خواهد بود و امیدها و آرزوهای مردم تحقق پیدا خواهد کرد و اگر به سختی صورت خواهد گرفت، سال سخت و پرمشقت خواهد بود.
به‌هر روی، نوروز در کشور ما نه‌تنها به‌عنوان یک جشن ملی، بلکه به عنوان یک روز برای تجدید امید و آروزهای نو در زندگی مردم برگزار میشود. مردم در این روز برای آینده بهتر دعا میکنند و به همدیگر آروز و امیدی خوبی میدهند.
