در فضای کنونی افغانستان، روز خبرنگار فرصتی است برای بازاندیشی در زمینه آزادی بیان، مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی رسانه‌ها و چالش‌های موجود در دنیای حرفه‌ای و شخصی روزنامه‌نگاران کشور که در سایه نظام تک‌ساحتی اطلاعاتی، به تولید و انتشار خبر می‌پردازند. در این روز، خبرنگاران باید نسبت به حقوق حرفه‌ای و تعهدات اخلاقی خود آگاه باشند و به‌عنوان مدافعان حقیقت و آزادی اطلاعات عمل کنند. روز خبرنگار نه‌تنها گرامیداشت تلاش‌های خبرنگاران، بلکه یادآوری از مسئولیت سنگین آنان در برابر جامعه است. اما از آ‌نجا که با گسترش ابزارهای جدید ارتباطی، در فرایند جمع‌آوری، تدوین و انتشارات اطلاعات سهولت به‌وجود آمده است، مرز میان خبرنگار و تولیدکننده محتوا، فاصله میان روزنامه‌نگار و نویسنده اطلاعات و در نهایت فرق میان عکاس خبری و گیرندگان عکس‌های روز با دوربین‌های گوشی همراه ناپدید شده و گاها در موقعیت‌هایی، حرفه‌های فوق، از سوی مخاطبان عام جابه‌جا می‌شوند. از این رو لازم است که نگاه گذرایی در این زمینه انداخته شود تا پاسداران حقیقت و مدافعان خبر، از مبلغان سیاسی و افواه‌گران ایدیولوژیک تفکیک شود. به‌همین بهانه، در این‌جا برخوردهای متفاوت در این زمینه را کوتاه مورد بازبینی قرار می‌دهیم.
۱. خبرنگار مستقل: حامی حقیقت و آزادی بیان
خبرنگاران مستقل، در معنای واقعی کلمه، وجدان بیدار جامعه هستند. آنها با رعایت اصول حرفه‌ای و اخلاق روزنامه‌نگاری، بدون وابستگی به نهادهای قدرت یا گروه‌های ذی‌نفع، به دنبال کشف حقیقت‌اند. از دیدگاه فلسفه‌ی آزادی بیان، این دسته از خبرنگاران در تحقق “حقیقت به‌مثابه فضیلت” نقش دارند و مسیر روشنگری را هموار می‌کنند. کشف حقیقت، صداقت، شرافت حرفه‌ای، رازداری و توازن از اصول کاری آنها است و در برخورد با اطلاعات و منابع، جانب انصاف، بی‌طرفی و استقلال حرفه‌ای را در نظر می‌گیرند. این گروه حامیان اصلی جریان آزاد اطلاعات هستند و با محتوای مفید، بیطرفانه و غیر جانبدارانه مخاطب را از تحولات آگاه می‌کند، اما به‌جای آنها قضاوت نمی‌کند.
۲. خبرنگار یوتیوبی
با ظهور رسانه‌های اجتماعی، خبرنگاری از انحصار رسانه‌های سنتی خارج شده است. خبرنگاران یوتیوبی طیفی گسترده از محتوا را تولید می‌کنند. نشر معلومات صرف، تولید گفتگوهای عامه‌پسند و پخش مطالب طنزی و یا محتوا خنده‌آور از جمله کارکردهای یوتیوبران است.
پرسش بنیادین این است که آیا همه‌ی آنها خبرنگار محسوب می‌شوند؟ در حالی که برخی گزارش‌های تحقیقی ارائه می‌دهند، بسیاری دیگر صرفاً تولیدکنندگان محتوای بازاری و عامه‌پسندند. به‌‌نظر می‌رسد اندک افراد در مقام خبرنگار در کانال‌های یوتیوب فعالیت دارند و اکثریت قاطع آنها خبرنگار نیستند و تعدادی تولید کننده «شطحیات» هستند و باعث سردرگمی مخاطبان می‌شوند.
این پدیده را می‌توان در چارچوب “پساساختارگرایی رسانه‌ای” تحلیل کرد، جایی که مرز بین حقیقت و بازنمایی آن مخدوش شده است.
۳. خبرنگار ایدئولوژیک
خبرنگاران ایدئولوژیک، آگاهانه یا ناآگاهانه، در خدمت یک گفتمان خاص قرار دارند. آنها نه‌تنها اخبار را پوشش می‌دهند، بلکه روایتی خاص از واقعیت را ارائه می‌کنند. فیلسوفانی همچون فوکو بر این باور بودند که قدرت در زبان و گفتمان نهفته است؛ بنابراین، این نوع خبرنگاری را می‌توان بازتابی از “قدرت دانش” دانست که در آن حقیقت به سود یک ایدئولوژی خاص تغییر می‌یابد. آنها کسانی اند که حقیقت را قربانی مصلحت می‌کنند و با فکر مخاطبان بازی می‌کنند و همواره از جناح‌های خاص حمایت می‌کنند.
۴. خبرنگار غیرحرفه‌ای
این دسته از خبرنگاران در رسانه‌های رسمی فعالیت دارند، اما از آموزش آکادمیک ژورنالیزم بی‌بهره‌اند. آنها گاهی قضاوت‌گرایانه عمل می‌کنند، گاهی مواضع شخصی را در کار حرفه‌ای دخیل می‌سازند و در مواردی نیز محتوای ارزشمندی تولید می‌کنند. کارکرد این خبرنگاران پرسشی ایجاد می‌کند که ژورنالیزم یک مسئولیت حرفه‌ای است یا در کنار آن یک فعالیت اخلاق‌مدار نیز است. به‌هر روی، موجودیت آماتوران در نهادهای رسانه‌ای باعث شکل‌گیری جریان نادرست اطلاعات می‌شود و یا مخاطبان را از نظر فکری در یک توهم قرار می‌دهند. در بیست سال جمهو‌ریت از این نمونه خبرنگار در رسانه‌های افغانستان بسیار بودند.
۵. خبرنگار تبعیدی
خبرنگاران تبعیدی قربانیان اصلی نظام‌های سرکوبگرند. آنها به دلیل انتشار اطلاعات حساس یا انتقادی، مجبور به ترک وطن می‌شوند. در فلسفه‌ی سیاسی، این پدیده را می‌توان در چارچوب “کنترل رسانه توسط قدرت” تحلیل کرد؛ همان‌گونه که هابرماس در نظریه‌ی حوزه‌ی عمومی مطرح می‌کند، دولت‌های سرکوبگر سعی دارند افکار عمومی را تحت کنترل بگیرند، و خبرنگاران تبعیدی علیه این سرکوب می‌جنگند.
در نتیجه می‌توان گفت در حالی که خبرنگاران مستقل در جستجوی حقیقت‌اند، یوتیوبی‌ها رسانه را دموکراتیزه کرده‌اند، ایدئولوژی رسانه را به خدمت گرفته، آماتورها رسانه را شخصی‌سازی کرده‌اند، و تبعیدی‌ها بهای سنگینی برای حقیقت پرداخته‌اند.
رسانه پل‌سرخ ضمن این‌که تجلیل از حرفه خبرنگاری در افغانستان را یک اصل مهم در بازاندیشی در مورد آزادی بیان میداند، این روز را برای خبرنگاران حرفه‌ای کشور مبارک می‌گوید.
