در تاریخ سیاسی ملت‌ها، نخبگان یا پس از خروج از قدرت به عرصه اندیشه و تحلیل روی می‌آورند، یا در میان نوستالژی گذشته و تقلای بی‌حاصل برای احیای خود، سرگردان می‌مانند. به‌نظر می‌رسد یکی از سیاستمداران افغانستان که میان این دو ترم گیر مانده است، وحید عمر است. او که پیش از این، به‌عنوان دیپلمات، سفیر افغانستان در ایتالیا و سخنگوی ریاست جمهوری ایفای نقش می‌کرد، امروز در قامت یک مجری یوتیوبی با برنامه‌ای تحت عنوان «گفتنی‌های آشپزخانه» به صحنه بازگشته است. در‌اقع، او نه در قامت یک متفکر سیاسی، نه یک نظریه‌پرداز و نه حتی یک فعال اجتماعی، بلکه در نقش یک تولیدکننده محتوای سرگرم‌کننده در یوتیوب ظاهر شده است.
در این نوشتار کوشش می‌کنم این تحول و تبعات و عوامل آن‌را به‌صورت اختصار مورد تحلیل قرار بدهم. این مساله از آن‌جا برای من اهمیت پیدا کرد که به‌نظر می‌رسد چنین تغییری تنها یک تحول شخصی نیست، بلکه نشانه‌ای از فروپاشی نخبگان جمهوری و گسست عمیق میان آن‌ها و واقعیات افغانستان است؛ نخبگانی که پس از سقوط نظام، نه توان تحلیل گذشته را دارند، نه قدرت ترسیم آینده را، و نه حتی جرأت پذیرش مسئولیت شکست خود را.
گفتنی‌های آشپزخانه؛ سقوط محتوا، سقوط سیاست
وحید عمر در معرفی برنامه گفتنی‌های آشپزخانه چنین گفته است: «امروز، تقریباً پس از سه و نیم سال دوباره برگشتیم. سه و نیم سال گذشته برای همه ما و شما آسان نبوده است. زندگی مردم ما در داخل افغانستان پر از خفقان و محرومیت است. و زندگی ما در بیرون از افغانستان، متأسفانه زندگی ناامیدی و سردرگمی در مورد آینده وطن، آینده خودمان و آینده فرزندانمان است».
نام گفتنی‌های آشپزخانه خود به‌تنهایی نشان‌دهنده سطحی‌گرایی فکری و سردرگمی در انتخاب مسیر است. در ادبیات سیاسی، آشپزخانه معمولاً نماد مکانی غیررسمی، خصوصی و دور از تصمیم‌گیری‌های کلان است. چگونه سیاستمداری که زمانی در محافل دیپلماتیک و استراتژیک جهان حضور داشت، حالا در آشپزخانه به دنبال احیای شهرت خود است.
این نام نه یک انتخاب خلاقانه است، نه حامل یک پیام عمیق، بلکه نمایانگر فقدان چشم‌انداز در میان سیاستمداران سابق افغانستان است. برنامه‌ای که نه گفتمان سیاسی دارد، نه تحلیل اجتماعی و نه حتی سوژه‌ای قابل‌بحث، بلکه صرفاً یک نمایش رسانه‌ای برای بازگشت به میدان دیده‌شدن است.
وحید عمر، مانند بسیاری از چهره‌های سیاسی افغانستان، هیچ روایت روشنی از سقوط جمهوری ارائه نمی‌دهد. او نمی‌گوید که چرا نظامی که در آن خدمت می‌کرد، فروپاشید. چرا مردم به دولت اعتماد نداشتند. چرا نهادهای جمهوری که خودش در شکل‌دهی آن‌ها نقش داشت، چنین شکننده بودند.
به‌جای مواجهه با این پرسش‌های اساسی، او تلاش دارد تا با تولید محتوای عامه‌پسند و روایت عاطفی از وضعیت مهاجران، دوباره جایگاهی برای خود بسازد. اما این، نه نشانه‌ای از تحول فکری، بلکه ادامه همان سیاست‌ورزی سطحی و بی‌ریشه‌ای است که جمهوری افغانستان را به نابودی کشاند.
گفتنی‌های آشپزخانه تنها یک برنامه یوتیوبی نیست، بلکه بازتابی از فروپاشی فکری و اخلاقی برخی نخبگان افغانستان است. آن‌هایی که زمانی در نشست‌های بین‌المللی، محافل استراتژیک و مذاکرات کلان حضور داشتند، امروز نه برنامه‌ای برای آینده دارند، نه جسارت پذیرش گذشته را، و نه حتی یک روایت قابل‌دفاع از شکست جمهوری.
اگر کسی بخواهد علت سقوط جمهوری را درک کند، کافی است به سرنوشت سیاستمداران آن دوران نگاه کند. وحید عمر که روزی سفیر افغانستان در رم بود، امروز در آشپزخانه یوتیوب به‌دنبال احیای هویت خود است.
این همان سقوطی است که از سال‌ها قبل در ذهنیت و روش این افراد ریشه داشت. وقتی سیاستمداران به‌جای ساختن نهادهای قوی، به دنبال نمایش‌های رسانه‌ای باشند، سقوط نه یک حادثه، بلکه یک سرنوشت محتوم خواهد بود.
بازگشت وحید عمر به فضای عمومی، نه به‌عنوان یک متفکر یا کنشگر اجتماعی، بلکه در نقش یک چهره رسانه‌ای با محتوایی سطحی، بازتابی از بحران هویتی نخبگان افغانستان است.
این برنامه نه‌تنها پاسخی برای بحران فکری موجود ارائه نمی‌دهد، بلکه نشانه‌ای از آن است که چرا جمهوری سقوط کرد؛ سیاستمدارانی که در زمان مسئولیت، فاقد عمق استراتژیک بودند، پس از سقوط نیز چیزی برای ارائه ندارند.
اگر وحید عمر و امثال او واقعاً دغدغه افغانستان را داشتند، به‌جای تولید محتوای نمایشی، باید به پرسش‌های اساسی درباره فروپاشی جمهوریت پاسخ می‌دادند. اما این کار نیاز به صداقت، مسئولیت‌پذیری و شجاعت فکری دارد؛ چیزی که ظاهراً در میان نخبگان سیاسی جمهوری، کمیاب‌ترین ویژگی بود.
کریم ارجمند- ارسالی به رسانه پل‌سرخ
یادداشت: دیدگاه‌های ابراز شده در این مقاله، لزوما بازتاب‌دهنده موضع رسانه پل‌سرخ نیست.
