پس از ایجاد محدودیت بر مکاتب و آموزشگاه‌ها، فعالان آموزش در داخل و خارج از کشور تلاش دارند راه بدیلی را برای حل این مشکل بزرگ فرهنگی جستجو و ایجاد کنند. طبق گزارش‌های رسانه‌ای تعداد محدودی از آموزشگاه‌های بدیل در فضای آنلاین از سوی انجمن‌های فرهنگی و آموزشی برای تداوم و تقویت آموزش دختران راه‌اندازی شده است.
باتوجه به اینکه دختران افغانستانی بالای صنف ششم به‌طور قطعی از نعمت یادگیری رسمی در مکاتب محروم هستند، آموزش و یادگیری آنلاین، همانند شمعی در زندگی تاریک آنها است. با همه‌ی اینها، روند آموزش آنلاین به‌عنوان یک گزینه‌ی بدیل باتوجه به شرایط فرهنگی و اقتصادی کشور، دارای فرصت‌ها و چالشهای است که در زیر به‌آن می‌پردازیم:
مزیت‌های آموزش آنلاین برای دختران
فقدان محدودیت
آموزش آنلاین، مزایای متعددی برای دانش آموزان و دانشجویان افغانستانی محروم از تحصیل دارد. یکی از مزیت‌های آموزش آنلاین، فقدان اصطلاحی به‌نام «محدودیت» است. در آموزش حضوری، انواع محدودیت وجود دارد؛ مثلا محدودیت جغرافیایی، محدودیت دسترسی به منابع خوب، محدودیت برقراری ارتباط با متفکران و متخصصان و محدودیت ارتباطات وسیع علمی. اما تکنولوژی با همه سرگردانی‌های که برای بشر خلق کرده است، خصوصا در بخش آموزش این محدودیت را اگر از بین نبرده است، بسیار کم کرده است.
جغرافیایی برای دسترسی به منابع درسی است. دانشجوی که به مکتب دسترسی ندارد، کتابها هرروز سوختانده میشود، دروازه‌های دانشگاه بسته است، از طریق آموزش آنلاین با استادان ورزیده و باسواد با استفاده از ارتباطات میان فردی و آنلاین، به امکانات علمی خوب و قابل توجه دسترسی پیدا میکند.
در آموزش آنلاین، دانشآموزان و دانشجویان میتوانند به منابع مختلفی و متنوعی آموزشی دسترسی نسبتا ساده‌تری دارند، از جمله ویدئوها، مقالات، کتابها و منابع تعاملی که ممکن است در کلاسهای حضوری در دسترس نباشد.
حتی انعطاف‌پذیری زمانی و مکانی را می‌توان جزئی از مزایایی دانست که در اثر نبود محدودیت به.جود آمده است. این مزیت از آن‌جا بسیار اهمیت دارد که دانشجو در هر زمان و مکانی که برایش مناسب باشد، به یادگیری بپردازد. این ویژگی به ویژه برای افرادی که به دلیل محدودیتها نمیتوانند در کلاس حضور یابند، بسیار مفید است. تازه، آموزش آنلاین میتواند هزینههای زیادی مانند رفت و آمد، اجاره کلاس و مواد آموزشی چاپی را کاهش دهد. بسیاری از دورههای آنلاین به صورت رایگان یا با هزینه کم در دسترس هستند.
تغییر در چگونگی دسترسی
در آموزش آنلاین، واژه‌ی «دسترسی» در مقایسه با آموزش حضوری دچار دگرگونی شده است. در درس‌های حضوری، دسترسی به منابع علمی چه انسانی و چه غیر انسانی انسان نیست و گاها بسیار دشوار است. اما با به‌وجود آمدن انترنت، شیوه‌ی دسترسی دچار تغییر شده است. با توجه به اینکه آموزش آنلاین از هر مکانی قابل انجام است، دانشجو میتواند با استادان و متخصصان برجسته از سراسر جهان در ارتباط باشد. این امر باعث میشود تا از دانش و تجربیات افراد معتبر و با تجربه بهرهمند شود. نباید فراموش کنیم که در آموزش آنلاین، امکان برقراری ارتباط با افراد از فرهنگها و کشورهای مختلف وجود دارد. این فرصت میتواند بر گسترس افقهای فکری و یادگیری از تجربیات مختلف کمک کند. دسترسی به منابع زیاد خود باعث توسعه مهارتهای فردی خصوصا در بخش تکنولوژی دیجیتال میشود. البته اضافه کنم که در عصر تکنولوژیک امروز، استفاده آگاهانه از تکنولوژی به سواد فناوری ضرورت دارد که این تغییر در دسترسی زمینه آن را آسان ساخته است. آموزش آنلاین به دانشجو کمک میکند تا مهارتهای دیجیتال خود را تقویت کند. این مهارتها در دنیای مدرن امروزی بسیار مهم هستند و میتواند در زندگی حرفهای فرد مفید واقع شود.
شایان ذکر است که در آموزش آنلاین، افراد میتوانند در محیطهای راحتتری به یادگیری بپردازند و از استرسهای وجود در کلاسهای حضوری که ممکن است ناشی از تعاملات اجتماعی یا امتحانات باشد، جلوگیری کنند. حتی یادگیرندگان برنامههای خود را بر اساس نیاز و تواناییهایشان، شخصی سازی کنند و از یادگیری به روشهای مختلف استفاده کنند.
چالشهای آموزش آنلاین برای دختران
آموزش آنلاین با وجود مزایای زیادی که دارد، چالشها و مشکلات خاصی برای فراگیران دارند.
تغییر در ارتباطات
یکی از بزرگترین مشکلات آموزش آنلاین، نبود ارتباطات چهره به چهره استاد و دانشجو است. در آموزش حضوری، افراد میتوانند سوالات خود را به راحتی از استاد بپرسند، در بحثهای صنفی مشارکت کنند و از تجربیات و دیدگاههای همصنفیها بهرهمند شوند. این تعاملات اجتماعی در یادگیری و توسعه مهارتهای ارتباطی بسیار مهم است و در آموزش آنلاین ممکن است نسبتا محدود میشود. مهم است بدانیم که در ارتباطات چهره به چهره‌ی گروهی که کلاس درسی نمونه‌ی بسیار خوب آن است، پیام از منبا به مقصد بدون اخلال انتقال می‌یابد و روند ارتباطات به‌خوبی تامین میشود. این‌جاست که دانش‌آموز در روند یادگیری سهم می‌گیرد و چرخه‌ی تولید علم یا افزایش تجربه به‌وجود می آید. اما در ارتباطات دیجیتال هرچند که سهولت‌های زیادی به‌وجود آمده است، این مهم جایگاه ندارد و مشکل بزرگی به‌حساب می‌آید.
پیامدهای روان‌شناختی
مطالعه‌ی آنلاین، به ویژه در محیطهای خانگی، ممکن است باعث خستگی ذهنی و کاهش تمرکز شود. افراد ممکن است از مدت زمانی طولانی نشستن پشت صحفه نمایش رنج ببرند یا حواسشان پرت شود و نتوانند به طور مؤثر در درسها مشارکت کنند. علاوه بر آن، برخی از رشتهها و موضوعات نیاز به آموزشهای عملی دارند که نمیتوان آنها را به طول کامل به صورت آنلاین یاد گرفت. به عنوان مثال، دروس عملی مانند آزمایشگاه، مهارتهای فنی، هنر و پزشکی نیاز به تجربه در محیطهای واقعی دارد که به طور کامل از طریق آموزش آنلاین قابل تحقق نیست.
این مسایل با گذر زمان، شوق و علاقهی اولیه دانشجو را کاهش می‌دهد.
درس حضوری از نظر روان‌شناختی، نیز میتواند پیامدهای منفی یا دست‌کم جدی داشته باشد. ارتباط غیر حضوری در صنفهای آنلاین باعث به حداقل رسیدن ارتباطات اجتماعی افراد میشود. انسانها به طور طبیعی به ارتباطات اجتماعی گرایش دارند، زیرا اجتماع و ارتباط با افراد دیگر، یکی از مهمترین بخش ارتقای سلامت روان است. در آموزش آنلاین احتمال دارد که دانشآموزان و دانشجویان احساس خواب‌آلودگی و بیحالی را نیز تجربه کنند. در چنین شرایطی تمرکز کردن برای افراد سخت میشود. واضح است که عدم ارتباط رودررو ممکن است احساس افسردگی و اضطراب را در فراگیران افزایش دهد.
جمع‌بندی
یادگیری آنلاین، دارای مزایا و چالشهای زیادی است. در شرایط امروز که میزان دسترسی دختران به مکاتب به صفر تقرب کرده است، این نوع آموزش و یادگیری، در صورت مدیریت صحیح، میتواند تجربهی موفق و رضایتبخش برای آنان داشته باشد. هرچند باتوجه به نوع ارتباطات گروهی و تعامل که در صنف میان استاد و دانشجو ایجاد میشود، آموزش برخط هیچ‌گاهی نمی‌تواند جای آموزش فعال و سنتی را بگیرد، اما باتوجه به شرایط، یک نیاز و فرصت بسیار معقول به‌شمار می‌رود. من می‌شنوم و می‌بینم که افراد زیادی در گوشه و کنار این جهان دست به ایجاد نهادهای آنلاین آموزشی زده اند و استادان زیادی به‌صورت داوطلبانه در این راه فعالیت دارند. از اینجا دست چنین آموزگاران را به‌گرمی فشرد و از کسانی بی‌توقع و یا خالصانه در این راه قدم گذاشته اند، سپاسگزاری کرد.
